Τα τελευταία χρόνια αναδιατυπώνεται ως σκοπός της εκπαίδευσης η "κριτική και δημιουργική σκέψη του μαθητή". Ο σκοπός αυτός μπορεί ασφαλώς να επιτευχθεί μόνο σε περιεχόμενα διδασκαλίας που προσφέρουν τις σχετικές δυνατότητες και με μεθόδους προσέγγισης των περιεχομένων διδασκαλίας που μπορούν να αξιοποιήσουν τα περιεχόμενα. Η κριτική στάση απέναντι στη γνώση και η δημιουργική επεξεργασία των πληροφοριών είναι σκοποί τους οποίους πρέπει αναμφισβήτητα να προσπαθεί να πετύχει το σχολείο. Ο μαθητής πρέπει να διδαχτεί "πώς να σκέφτεται", χωρίς αυτό να σημαίνει βιασμό της συνείδησης και της προσωπικότητάς του. Πρέπει να δίνεται στο μαθητή η δυνατότητα να έρχεται σε δημιουργική και όχι παθητική επικοινωνία με τη γνώση. Σκοπός, περιεχόμενο και μέθοδος διδασκαλίας διαπλέκονται μεταξύ τους σε όλα τα επίπεδα.
Για να εξασφαλίσει ο δάσκαλος την ακώλυτη διδασκαλία και την ενεργητική συμμετοχή του μαθητή στο μάθημα είναι υποχρεωμένος, πριν και κατά τη διάρκεια του μαθήματος, να προγραμματίσει, να οργανώσει και να διευθύνει έναν αριθμό από φυσικούς, διδακτικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί δημιουργούν τις συνθήκες που είναι αναγκαίες για τη διεξαγωγή της διδασκαλίας και συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση των μαθητών, αφού τους διδάσκουν άμεσα και έμμεσα τρόπους διαπροσωπικής επικοινωνίας, στάσεις και κοινωνικές αξίες και δεξιότητες.
Βασικοί παράγοντες στη δημιουργία καλών σχέσεων και στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της διάθεσης για μάθηση είναι: ο σχολικός χώρος, η αίθουσα διδασκαλίας, η διάταξη των θρανίων, η επιλογή θέσης, τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας, η καλή προετοιμασία του δασκάλου και ο ρόλος και η στάση του δασκάλου μέσα και έξω από την τάξη.
Ο σχολικός χώρος αποτελείται από το σχολικό κτίριο με τις αίθουσες διδασκαλίας, τα εργαστήρια, τους χώρους άθλησης, το προαύλιο και τους χώρους ψυχαγωγίας.
Η αίθουσα διδασκαλίας, που στα περισσότερα σχολεία είναι πλέον τετράγωνη, διευκολύνει τον τρόπο διάταξης των θρανίων σε σχήμα πι ή ημικυκλίου και έτσι μεγιστοποιείται η δυνατότητα της διαμαθητικής επικοινωνίας και προσφέρεται άριστα για την επικοινωνία μεταξύ δασκάλου και μαθητών, επειδή όλοι οι μαθητές αισθάνονται κοντά στον δάσκαλο. Εξασφαλίζεται έτσι η οπτική επαφή γιατί τα μάτια παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη διαπροσωπική επικοινωνία των ανθρώπων σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία.
Επίσης, στις μικρές κυρίως τάξεις πρέπει να υπάρχουν για δανεισμό διαθέσιμα μολύβια, γομολάστιχες, ξύστρες κ.ά., ώστε ο μαθητής που θα του λείψει κάτι από αυτά να το αναζητήσει μόνος του, χωρίς να διασπά το μάθημα και περιορίζει το διδακτικό χρόνο.
Σχετική με τη διάταξη των θρανίων είναι και η επιλογή θέσης του κάθε μαθητή. Σε αυτή την περίπτωση ή ο δάσκαλος τοποθετεί τους μαθητές σε θέσεις ή οι μαθητές επιλέγουν μόνοι τους τις θέσεις τους. Στις μικρές κυρίως τάξεις ο δάσκαλος τοποθετεί τους μαθητές σε θέσεις, ενώ στις μεγαλύτερες τάξεις οι μαθητές επιλέγουν μόνοι τους τις θέσεις τους. Καλό είναι να υπάρχει μια διακριτική παρέμβαση του δασκάλου στις επιλογές των μαθητών, όταν υπάρχουν μαθητές με προβλήματα όρασης, ακοής και προσοχής.
Επιπλέον, απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργική δραστηριοποίηση των μαθητών είναι και η υλικοτεχνική υποδομή. Η οργάνωση με πλούσια υλικοτεχνική υποδομή θα δώσει χαρά στους μαθητές γιατί θα δημιουργούν και θα ανακαλύπτουν τη γνώση με τις ίδιες τους τις δυνάμεις. Εδώ, παρατηρούμε το εξής φαινόμενο: στα πολυθέσια σχολεία, όπου ο διδακτικός χρόνος είναι υπεραρκετός, υπάρχουν πολλά σύγχρονα εποπτικά μέσα διδασκαλίας για όλα τα μαθήματα, όπως χάρτες, όργανα φυσικής και χημείας, καρτέλες, βοηθητικά βιβλία, προτζέκτορας κ.ά., ενώ στα ολιγοθέσια σχολεία, όχι μόνο δεν υπάρχουν σύγχρονα εποπτικά μέσα διδασκαλίας αλλά πολλές φορές δεν επαρκούν ούτε τα καθίσματα για τους μαθητές. Επειδή ο διδακτικός χρόνος στα ολιγοθέσια σχολεία είναι πολύτιμος, η ύπαρξη κυρίως ενός προτζέκτορα θα διευκολύνει το έργο του δασκάλου, ο οποίος με κατάλληλη προετοιμασία από το σπίτι δε θα χάνει χρόνο να γράφει παραδείγματα στον πίνακα αλλά θα τα παρουσιάζει μέσα από διαφάνειες. Δυστυχώς όμως η σημερινή κατάσταση των σχολείων και κυρίως των ολιγοθέσιων σχολείων δεν είναι η επιθυμητή. Οι προσπάθειες του δασκάλου ενός ολιγοθέσιου σχολείου είναι μεγάλες και επίπονες, ώστε με τα λίγα υλικά που υπάρχουν στο σχολείο να κάνει το μάθημα ενδιαφέρον και ελκυστικό για τους μαθητές του και μέσα στον διδακτικό χρόνο που απαιτείται.
Ο δάσκαλος, επίσης, οφείλει να είναι καλά προετοιμασμένος και στα ολιγοθέσια σχολεία, μάλιστα, πρέπει να γίνεται αρχικά μια ετήσια προετοιμασία και έπειτα η προετοιμασία σε επίπεδο ενότητας. Κατά την ετήσια προετοιμασία, ο δάσκαλος μπορεί να προβεί σε μια συνολική θεώρηση της ύλης και το χωρισμό της σε επιμέρους ενότητες. Η θεώρηση πρέπει να εξετάζει την ύλη που θα διδαχθεί σε σχέση με τους στόχους του μαθήματος και τα χρονικά πλαίσια. Αυτό μπορεί να γίνει, κυρίως, στα μαθήματα της γλώσσας και των μαθηματικών, που η ύλη τους έχει γραμμική εξέλιξη. Πάντα όμως σε συνεργασία με το διευθυντή/προϊστάμενο του σχολείου και με το σχολικό σύμβουλο.
Η προετοιμασία σε επίπεδο ενότητας πρέπει να συσχετίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια την ύλη με το διδακτικό χρόνο που προβλέπει το πρόγραμμα και, βέβαια, με τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Η καλή προετοιμασία κατά τη διάρκεια της ωριαίας διδασκαλίας καθιστά το δάσκαλο ικανό:
- Να διατυπώνει με ακρίβεια τους διδακτικούς στόχους
- Να παρουσιάσει το μάθημα με λογική και μεθοδολογική συνέπεια
- Να χρησιμοποιήσει μεθόδους, διδακτικές μορφές και υλικά
- Να ανταποκριθεί στις μαθησιακές ανάγκες, τόσο των προηγμένων μαθητών όσο και των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες
- Να ενεργοποιήσει με τις κατάλληλες ερωτήσεις και εργασίες τους μαθητές
- Να ανακεφαλαιώσει και να τελειώσει με φυσικότητα το μάθημα
- Να αξιολογήσει τα μαθησιακά αποτελέσματα και να προσφέρει την κατάλληλη ανατροφοδότηση
- Να αναθέσει τις κατάλληλες εργασίες και
- Να μεταδώσει τον ενθουσιασμό στους μαθητές.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βρεττός Γιάννης - Καψάλης Αχιλλέας, "Αναλυτικό Πρόγραμμα - Σχεδιασμός, αξιολόγηση, αναμόρφωση", εκδόσεις Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 1999.
Γαλάνης Κωνσταντίνος, "Η στάση του εκπαιδευτικού ως προσδιοριστικός παράγοντας των σχέσεών του με τους μαθητές και τους γονείς τους", εκδόσεις Π.Σ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 2002.
Κολιάδης Εμμανουήλ, "Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη", (τεύχος γ΄), Αθήνα 1997.
Ματσαγγούρας Ηλίας, "Οργάνωση και διεύθυνση της σχολικής τάξης", εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1998.
Τζάνη Μαρία, "Κοινωνιολογία παιδείας", εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2004.
Τσιπλητάρης Αθανάσιος, "Ψυχοκοινωνιολογία της σχολικής τάξης", εκδόσεις Περιβολάκι, Αθήνα 2000.
Richard Dunne & Ted Wragg, "Αποτελεσματική διδασκαλία", εκδόσεις Σαββάλας, Μάιος 2003.
